Τι είναι τελικά η αυτοέκδοση; Μύθοι, πραγματικότητα και ιστορίες για...αγρίους!
Πως λειτουργούν οι εκδόσεις συγγραμμάτων στην Ελλάδα και τι είναι η αυτοέκδοση; Τι επιλογές έχει στην Ελλάδα του σήμερα ένας νέος συγγραφέας;
Αγαπητέ επισκέπτη
Αν και εσύ ασχολείσαι με τη συγγραφή, είτε πρόκειται για κάποιο δοκίμιο, μυθιστόρημα ή ποιήματα, τότε σίγουρα θα έχεις ακούσει τον όρο "αυτοέκδοση".
Προτού όμως φτάσουμε στην ερμηνεία του όρου αυτού και την πραγματικότητα που την ορίζει, ας δούμε πρώτα πως λειτουργούν οι εκδόσεις στην Ελλάδα. Τι επιλογές έχει στην Ελλάδα του σήμερα ένας νέος συγγραφέας;
Οι παραδοσιακές εκδόσεις
Αλήθεια, ποιές είναι οι επιλογές σου ως νέος συγγραφέας από τη στιγμή που το δημιούργημά σου έχει ολοκληρωθεί; Σύμφωνα με την πεπατημένη, θα πρέπει να στείλεις το αρχείο σου στους παραδοσιακούς εκδοτικούς οίκους, σύμφωνα με τις προδιαγραφές και διαδικασίες που εκείνοι απαιτούν κάθε φορά. Και να περιμένεις. Να περιμένεις συνήθως ακόμα και μήνες να σου απαντήσει κάποιος, αν σου απαντήσει ποτέ.
Στο υποθετικό σενάριο όπου τελικά λάβεις μια εκτίμηση από κάποιο εκδοτικό οίκο και σου ζητηθεί συνεργασία, τότε θα πρέπει να συμφωνήσεις με τους δικούς τους όρους οι οποίοι συνήθως έχουν ως εξής:
Ο εκδότης, με τη συμφωνία που θα σου προτείνει, καθίσταται ο κύριος σχεδόν του συνόλου των δικαιωμάτων του έργου σου και μάλιστα κατά αποκλειστικότητα που μπορεί να φτάνει και την πενταετία. Τι σημαίνει αυτό. Ότι πέρα από τα δικαιώματα επί των πωλήσεων της έντυπης έκδοσης, αξιώνει συνήθως και τα δικαιώματα επί των πωλήσεων ως ebook, ακόμα και εκείνα που μπορεί να προκύψουν από κάποια τηλεοπτική ή άλλη παραγωγή. Είθισται να επεμβαίνει στον τίτλο του έργου σου αλλά ακόμα και στο ίδιο το περιεχόμενο με πρόσχημα την επιμέλεια του κειμένου και την επιδίωξη (τάχα) ενός εμπορικού τίτλου. Αξιοποιεί στο ελάχιστο την πρόσβασή του στα βιβλιοπωλεία και τα δίκτυα διανομής και εγγυάται και κανά δυο βιβλιοπαρουσιάσεις όπου εκεί, ως άλλος μικροπωλητής, θα έχεις τον άχαρο ρόλο να πουλήσεις το έργο σου, που στο μεταξύ κανένας δεν ξέρει.
Τα δικαιώματα τα οποία προκύπτουν, είναι συνήθως πενιχρά για τον συγγραφέα, αφού τη μερίδα του λέοντος, ειδικά μετά την κατάργηση της ενιαίας τιμής βιβλίου, μοιράζονται οι εκδότες και τα καταστήματα συγκεκριμένων αλυσίδων βιβλιοπωλείων. Χαρακτηριστικά, για να κατανοήσεις τι σου λέω, σε μια λιανική τιμή βιβλίου της τάξεως των 15 ευρώ, εσύ θα έχεις να λαμβάνεις στην καλύτερη των περιπτώσεων μετά βίας 3 ευρώ. Και λέω μετά βίας, διότι αν ο εκδότης σου αποφασίσει (μονομερώς πάντα) να πουλήσει το βιβλίο σου με προσφορά σε εκθέσεις ή εφημερίδες και περιοδικά, τότε τα 3 ευρώ θα είναι ένα νούμερο ουτοπικό.
Τα όποια έσοδά σου από δικαιώματα, σου αποδίδονται από τον εκδοτικό οίκο, μια φορά κάθε χρόνο. Χωρίς να γνωρίζεις ακριβώς τι είδους ή αριθμό πωλήσεων αφορούν. Γνωρίζω συγγραφείς που παρακαλάνε για μήνες να τους αποδοθούν τα δικαιώματα που προβλέπονται με το συμφωνητικό και όταν τελικά τα λαμβάνουν διαπιστώνουν ότι αυτά δεν περιλαμβάνουν πωλήσεις από ηλεκτρονικά βιβλία ή δεν περιλαμβάνουν το σύνολο των πωλήσεών του, με την πρόφαση ότι ένας απροσδιόριστος αριθμός βιβλίων πουλήθηκε σε προσφορές, δωρήθηκε για προωθητικούς λόγους και άλλα παρόμοια.
Αντιλαμβάνεσαι ότι τόσο εσύ, μα πολύ περισσότερο το έργο σου, γίνεσαι αντικείμενο εκμετάλλευσης και μάλιστα είσαι εγκλωβισμένος σε μια συμφωνία από την οποία ίσως, μόνο δικαστικώς μπορείς να απεμπλακείς. Παράλληλα, αν διαπιστώσεις αδράνεια από τη μεριά του εκδότη, ελάχιστα έως τίποτα μπορείς να πράξεις για να βγάλεις το βιβλίο σου από την αφάνεια. Για παράδειγμα, τα μεγάλα βιβλιοπωλεία, λόγω του όγκου που έχουν να διαχειριστούν, σπανίως διατηρούν ένα βιβλίο σε περίοπτη θέση στα ράφια τους. Εκτός αν αμειφθούν έξτρα. Κάτι όμως, το οποίο μόνον ο εκδότης σου μπορεί να κάνει. Αν δεν θέλει; Τι γίνεται τότε; Τότε, πιθανότατα, το έργο σου θα βρεθεί σύντομα στα αζήτητα. Και τελικά, κάποια στιγμή θα πολτοποιηθεί, για να μην πιάνει χώρο σε κάποια αποθήκη εκδότη ή διανομέα. Χωρίς στην πραγματικότητα να φταίς εσύ σε κάτι ή να φταίει η ποιότητα του έργου σου.
Ο Χάρυ Πότερ, το δημιούργημα το οποίο έκανε διάσημη (και πάμπλουτη φυσικά) την Αγγλίδα συγγραφέα J.K Rowling είχε απορριφθεί από 15 διαφορετικούς εκδοτικούς οίκους μέχρις ότου η οκτάχρονη κόρη του διευθυντή εκδόσεων του Bloomsbury, επιμείνει προς το πατέρα της για την έκδοσή του. Τέτοια παραδείγματα υπάρχουν πολλά. Και είναι ενδεικτικά του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζουν οι εκδοτικοί οίκοι τους συγγραφείς και τα έργα τους.
Αυτοέκδοση. Μύθοι και Πραγματικότητα.
Μετά από όλα αυτά, θα αναρωτιέσαι εύλογα ποιές είναι οι επιλογές σου. Στην πραγματικότητα που έχει πλέον διαμορφωθεί στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, θα έλεγα ότι η αυτοέκδοση είναι μονόδρομος για έναν νέο συγγραφέα.
Τι είναι όμως η αυτοέκδοση και πως λειτουργεί; Τι θα συναντήσεις εκεί έξω στην προσπάθειά σου αυτή;
Θα σου πω τι συνάντησα εγώ όταν αποφάσισα να ασχοληθώ με την αυτοέκδοση του μυθιστορήματος που μόλις είχα ολοκληρώσει. Συνάντησα λοιπόν κάποια site ορισμένων οι οποίοι διατείνονταν ότι είναι ειδικοί στην αυτοέκδοση, ότι τάχα θα με βοηθούσαν με την εμπειρία τους και τις υπηρεσίες τους να αποφύγω τις κακοτοπιές των παραδοσιακών εκδόσεων και άλλες παρόμοιες υποσχέσεις.
Κάποιοι από αυτούς, διατηρούν ιστότοπους αλλά δεν ανταποκρίνονται ποτέ σε κανένα email. Τηλέφωνα δεν έχουν. Επί της ουσίας, διαφημίζουν υπηρεσίες που δεν παρέχουν αφού στην πραγματικότητα είναι ανενεργοί. Αλλά και απαράδεκτοι ταυτόχρονα. Δικαιώμά τους να μην θέλουν πλέον να ασχολούνται. Ας κατεβάσουν όμως τις ιστοσελίδες τους, για να μην παραπλανούν με τον τρόπο αυτό τους νέους συγγραφείς που αναζητούν μια καλή συνεργασία και μια διέξοδο.
Κάποιοι άλλοι, διαφημίζουν υπηρεσίες που παρέχουν τόσο για την έντυπη όσο και την ηλεκτρονική κυκλοφορία ενός βιβλίου, οι οποίες όμως, αν τις δει κανείς από την οπτική ενός επαγγελματία web designer και γραφίστα, θεωρούνται είτε υπερτιμημένες, είτε εξευτελιστικές για την εξασφάλιση μιας ελάχιστης ποιότητας παρεχόμενης υπηρεσίας.
Οι χειρότεροι όμως όλων, είναι ορισμένοι, οι οποίοι κάνουν θραύση στο Διαδίκτυο, αυτοπροσδιοριζόμενοι ως γκουρού της αυτοέκδοσης. Αυτοί λοιπόν, διαθέτουν όλα τα χαρακτηριστικά των παραδοσιακών εκδόσεων, με τους καταχρηστικούς όρους επί των δικαιωμάτων του έργου σου, πλέον του ότι σου ζητούν ένα αξιοσέβαστο ποσό για να αυτοχρηματοδοτήσεις επί της ουσίας, την κυκλοφορία του έργου σου. Δηλαδή αξιώνουν όλα τα δικαιώματα ενός εκδότη και παράλληλα απαιτούν από εσένα να χρηματοδοτήσεις όλο το project. Απίστευτο; Απίστευτο και όμως Ελληνικό.
Κάποιοι άλλοι τέλος, διαφημίζουν μεμονωμένες υπηρεσίες που παρέχουν και αφορούν την έκδοση ενός βιβλίου. Και εκεί, συνάντησα υπερβολές, που αφορούσαν για παράδειγμα την επιμέλεια του κειμένου από δήθεν επιτυχημένους συγγραφείς που σχεδόν προτίθενται να ξαναγράψουν το έργο σου αν δεν ταιριάζει με τα στάνταρ τους και τους δικούς τους κανόνες, γιατί αυτοί δήθεν, κατέχουν το κλειδί μιας επιτυχημένης έκδοσης. Το απαιτούμενο κόστος δε, σε ορισμένες περιπτώσεις εξωπραγματικό και δεν έχει καμία σχέση με μια απλή επιμέλεια κειμένου.
Ποιές όμως είναι επιγραμματικά οι υπηρεσίες που θα χρειαστείς προκειμένου για την αυτοέκδοση του βιβλίου σου;
1. Κατοχύρωση πνευματικών δικαιωμάτων.
Ο Νόμος περί πνευματικής ιδιοκτησίας δεν ορίζει κάποια συγκεκριμένη διαδικασία που απαιτείται προκειμένου να αποδείξεις ότι το έργο είναι δικό σου. Είναι αυτοδικαίως δικό σου, σύμφωνα με το Νόμο, μέχρι κάποιος άλλος να αποδείξει, με στοιχεία και επιχειρήματα, ότι αποτελεί δικό του δημιούργημα. Αλλά επειδή ζούμε σε περίεργες εποχές, υπάρχουν τρόποι να κατοχυρωθείς από δωρεάν μέχρι 80 ευρώ περίπου. Τόσο στοιχίζει μια συμβολαιογραφική πράξη κατοχύρωσης πνευματικών δικαιωμάτων σε ένα συμβολαιογράφο της αρεσκείας σου. Άρα, δε θεωρείται απαραίτητη υπηρεσία για την αυτοέκδοσή σου.
2. Επιμέλεια.
Αφορά την διόρθωση ορθογραφικών, συντακτικών και νοηματικών λαθών από κάποιον τρίτο, επαγγελματία φιλόλογο συνήθως ή συγγραφέα. Αυτό εξασφαλίζει ότι θα επιδιορθωθούν λάθη που η δική σου ματιά δεν μπόρεσε να δει. Και ότι το περιεχόμενό σου θα είναι άρτιο και δεν θα πονέσουν τα μάτια του αναγνώστη και μελλοντικού σου πελάτη. Αν πάλι είσαι ο ίδιος φιλόλογος ή άριστος χειριστής της ελληνικής γλώσσας και διαθέτεις εξαίσιο συγγραφικό ταλέντο, τότε ούτε αυτή την υπηρεσία χρειάζεσαι. Άλλωστε κανείς δε δικαιούται να σου υποδείξει πως να καταγράψεις και να εκθέσεις τις ιδέες σου. Αυτό μπορεί να είναι άλλωστε και το χαρακτηριστικό που μπορεί να σε ξεχωρίσει από τον ανταγωνισμό.
3. Δημιουργία εξώφυλλου
Εδώ θα χρειαστείς έναν επαγγελματία γραφίστα. To εξώφυλλο του βιβλίου σου είναι πολύ σημαντικό για να το φτιάξεις μόνος σου σε έναν επεξεργαστή κειμένου microsoft word, που στην τελική δε θα δεχτεί και το τυπογραφείο ως αποδεκτό αρχείο. Απορώ με κάποιους που διατείνονται ότι σχεδιάζουν εξώφυλλα βιβλίου με κόστος 20 €. Τόσο δεν κοστολογεί μια σοβαρή εταιρεία γραφιστικών ούτε τη δημιιουγργία μακέτας για μια επαγγελματική κάρτα. Αυτό δείχνει αρκετά και για την αναμενόμενη ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών τους.
4. Έκδοση ISBN
Η υπηρεσία παρέχεται δωρεάν από την Εθνική Βιβλιοθήκη, μέσω του site που έχει. Εντάξει, υπάρχει μια διαδικασία, αλλά αν είσαι άνθρωπος των γραμμάτων, θεωρώ πως είναι κάτι πολύ εύκολο που μπορεί ο καθένας να κάνει. Αν πάλι δεν έχεις καθόλου το χρόνο για να ασχοληθείς, τότε δικαιολογημένα ορισμένοι το παρουσιάζουν ως αμειβόμενη υπηρεσία, αφού κάποιος θα πρέπει να κάνει εξ ονομάτος σου τη διαδικασία.
5. Σελιδοποίηση
Επίσης μια χρονοβόρα διαδικασία που απαιτείται προσοχή και συνήθως γίνεται από επαγγελματίες και εξειδικευμένα software που εξασφαλίζουν την αρτιότητα της εκτύπωσης του βιβλίου σου. Αν πρόκειται για ηλεκτρονικό βιβλίο, ebook δηλαδή, η σελιδοποίηση ουσιαστικά αφορά τη δημιουργία ενός σωστού αρχείου epub που είναι και η ευρέως διαδεδομένη μορφή για ebook. Σε κάθε περίπτωση, η αρχική μορφή και δομή του αρχείου .docx στο οποίο αρχικώς περιλαμβάνεται το βιβλίο σου, παίζει πολύ σημαντικό ρόλο.
6. Εκτύπωση βιβλίου
Όποιο τυπογραφείο και αν επιλέξεις, φρόντισε να έχει καλή σχέση τιμής και υπηρεσιών και να δεις δείγματα από άλλα βιβλία που εκτύπωσαν. Αυτή η υπηρεσία, είναι και η πλέον δαπανηρή στο δρόμο για την έκδοση του βιβλίου σου.
7. Προώθηση βιβλίου
Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται υπηρεσίες όπως η δημιουργία κάποιου ιστότοπου (όπως αυτόν τον οποίο επισκέπτεσαι αυτή τη στιγμή) για τον συγγραφέα και το έργο του, δημιουργία διαφημιστικών banner για στοχευμένη τοποθέτησή τους σε διάφορα site, δημιουργία κάποιου προωθητικού video για το YouTube, δελτία τύπου, οργάνωση παρουσιάσεων, τοποθέτηση σε ηλεκτρονικά καταστήματα και βιβλιοπωλεία. Αν εξαιρέσεις τις διαφημιστικές υπηρεσίες (site,video, banners) που αφορούν καθαρά μια εταιρεία με εμπειρία σε τέτοιου είδους εργασίες, όλα τα υπόλοιπα απαιτούν, προφανώς, την εμπειρία ενός εκδοτικού οίκου που θα διαθέτει το κατάλληλο δίκτυο διανομής, ειδικά για την πώληση μέσω βιβλιοπωλείων. Διότι αν διαθέτεις μόνο ebook και ψάχνεις την πώληση του βιβλίου σου μέσω Ελληνικού ηλεκτρονικού καταστήματος, αν βρείς κάτι αξιόπιστο, έλα πες το και σε εμένα.
Αυτοέκδοση ebook. Τι ισχύει στον υπόλοιπο κόσμο.
Στην πράξη, πραγματική αυτοέκδοση στην Ελλάδα για έντυπο βιβλίο, είναι δύσκολο να υπάρξει. Διότι το δίπολο βιβλιοπωλεία - εκδότες είναι αρκετά ισχυρό, και δε δέχεται να έρθει σε συμφωνία με κάποιον αυτοεκδότη όσον αφορά τη διανομή του βιβλίου του στα σημεία πώλησης. Ακόμα και αν τυπώσεις επιτυχώς 500 βιβλία σου, που συνήθως αφορούν μια αξιοπρεπή πρώτη έκδοση, είναι δύσκολο να έρθεις σε συμφωνία μαζί τους για την πώλησή του μέσω του δικτύου τους. Δύσκολο, όχι απίθανο.
Δυστυχώς, αγαπητέ αναγνώστη, η κατάσταση είναι μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα. Και στη μέση εσύ, και το πιθανότατα αξιόλογο έργο σου. Σε αυτό συντείνει και η σκοπίμως καλλιεργημένη εγχώρια κουλτούρα η οποία αντιτίθεται σθεναρά στο ηλεκτρονικό βιβλίο, ακριβώς για να συντηρείται όλο αυτό το δίπολο που σου προανέφερα με σκοπό αποκλειστικά τη δική του επιβίωση, όχι τη δική σου. Στρατευμένοι καλλιτέχνες, μέσα επικοινωνίας, εφημερίδες, συντηρούν την εμμονή στις έντυπες εκδόσεις, εις το όνομα ενός δήθεν ρομαντισμού για το χαρτί (που κατά τα άλλα όλοι αναγνωρίζουν ότι για οικολογικούς λόγους πρέπει να περιοριστεί) και για το ίδιο το βιβλίο ως αποκλειστική πηγή γνώσης.
Αντιθέτως, στον υπόλοιπο κόσμο, για πολλούς και διάφορους λόγους, αυτό δεν ισχύει. Εντάξει, η αγάπη για το βιβλίο αγγίζει όλους μας. Σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη. Είναι καθολική και διαχρονική. Εντούτοις, βλέπουμε μεγάλους εκδοτικούς δημοσιογραφικούς οίκους της Αμερικής, πρόσφατα να σταμάτησαν εντελώς μετά από δεκαετίες την έκδοση έντυπης εφημερίδας και να προβάλλονται αποκλειστικά μέσω ιστοτόπων. Η περιβόητη Amazon το έχει πάει ένα βήμα παρακάτω και διαθέτει εκατομμύρια τίτλους σε ακουστική μορφή, μέσω της θυγατρικής της εταιρείας, της audible. Βιβλία δηλαδή τα οποία ακούς, σε μορφή απαγγελίας. Περισσότερο πρακτικοί, οι υπόλοιποι λαοί, ενδιαφέρονται περισσότερο για το είδος της γνώσης που θα προσλάβουν και όχι για το μέσο το οποίο θα γίνει αυτό.
Αυτό φυσικά, δημιούργησε παγκοσμίως μια έκρηξη στο χώρο της αυτοέκδοσης, αφού πλέον ένας συγγραφέας έχει τη δυνατότητα, μέσω ebook, να διαθέσει το έργο του απευθείας στο κοινό του, σε πολύ ανταγωνιστική τιμή και χωρίς τους παραλογισμούς των μεσαζόντων. Σε αυτή την περίπτωση, υπάρχει πράγματι αυτοέκδοση και μάλιστα χωρίς γεωγραφικούς περιορισμούς και με πολύ σημαντικά περιθώρια κέρδους για το συγγραφέα.
Εντούτοις, λάβε υπόψη σου, ότι ειδικά για την Ελλάδα και για βιβλία που είναι στην ελληνική γλώσσα, μεγάλα και αξιόπιστα ηλεκτρονικά καταστήματα ebook του εξωτερικού, έχουν θέσει περιορισμούς με αποτέλεσμα οι επιλογές να περιοριζόνται. Παρόλα αυτά, υπάρχουν ακόμα επιλογές, ικανές να στηρίξουν ικανοποιητικά ένα νέο συγγραφέα-αυτοεκδότη. Και αναφέρομαι σε καταστήματα του εξωτερικού διότι πολύ απλά στην Ελλάδα, δεν υπάρχουν αξιόπιστα καταστήματα ηλεκτρονικής πώλησης ebook. Και κάποια που υπάρχουν, γνωστών εκδοτικών οίκων, συνεργάζονται μόνο με εκδότες και όχι αυτοεκδότες.
Σε άλλο άρθρο, θα αναφερθώ πιο διεξοδικά, στα συγκριτικά οφέλη της έντυπης και της ηλεκτρονικής έκδοσης ενός βιβλίου, τόσο για τον αναγνώστη όσο και για τον συγγραφέα.